Srpske narodne igre, sa kolom kao svojim najupečatljivijim simbolom, prate narod kroz vekove – od srednjovekovnih sabora i crkvenih praznika, do modernih scena kulturno-umetničkih društava širom sveta.
One nisu samo estetski izražaj zajednice, već i snažan kulturni i društveni fenomen, koji je preživeo ratove, migracije, političke promene i globalizaciju.
Od narodne potrebe do kulturnog izraza
Istoričari i etnolozi slažu se da su se prvi oblici narodnih igara u srpskom narodu razvijali još u srednjem veku, u okviru seoskih i verskih okupljanja. Igra je tada imala ritualni i zajednički karakter – nije postojala publika, jer su svi bili učesnici.
Kolo – simbol zajedništva
Srpsko kolo ima posebnu poziciju – igra u krugu, bez vođe ili pojedinca, odražava filozofiju ravnoteže i jednakosti. U njemu su svi jednaki, svi imaju ulogu, i svi se oslanjaju jedni na druge. U nekim krajevima, pravila su bila toliko stroga da se znalo gde ko stoji – stariji, udati, neoženjeni.
Svaka regija razvila je svoj ritam, pokret i dinamiku – od živopisnih vlaških igara, preko gracioznih bosanskih kola, do dinamičnih igara iz južne Srbije. Igra je često bila i poruka, i iskaz identiteta, posebno u vremenima kada su druge slobode bile ograničene.
Tokom Osmanskog perioda, kao i u vreme austrougarske i kasnijih ratova, narodne igre su često bile tiho oružje otpora – prilika da se narod izrazi i sabere, da sačuva svoj identitet i duh. Igralo se tiho, ponekad skrivano, ali nikad se nije prestalo.
U 20. veku, naročito nakon Drugog svetskog rata, narodna igra dobija novu dimenziju – postaje deo državne kulturne politike, ali i entuzijazma običnog naroda. Osnivaju se kulturno-umetnička društva (KUD-ovi), zapisuje se koreografija, standardizuju nošnje.
Savremena scena – od pozornice do dijaspore
Danas, srpske igre se izvode na velikim festivalima, ali i u malim salama širom sveta – od Frankfurta i Čikaga, do Sidneja i Osla. Kroz rad KUD-ova u dijaspori, kolo je postalo most među generacijama i sredstvo očuvanja jezika, identiteta i zajedništva.
„Za mnoge naše mlade u inostranstvu, folklor je prvi kontakt sa Srbijom. Kroz igru uče i jezik, običaje, pa čak i istoriju,“ kaže Milena R., koreografkinja iz KUD-a u Beču.
Tradicija koja traje
Iako se koreografije danas izvode na sceni, uz svetla i mikrofone, srž igre ostaje ista: kretanje u ritmu zajednice, izražavanje duše naroda, i slavljenje korena.